روشهای تشخيص بالينی در آيورودا
طب سنتی هندوستان یا آیورودا یکی از شیوه های درمانی بسیار قدیمی است که در متون باستانی و قرنها تجربه پزشکان این رشته ریشه دارد. در این روش طبی تشخیص بیماری بر پایه علایم بالینی حاصل از بر هم خوردن تعادل طبیعی میان سه طبع اصلی بشر صورت می پذیرد.
هنگامی که فردی برای درمان ناراحتی خود به پزشک آیورودا مراجعه می کند، با چند سؤال مشخص از سوی وی رو به رو می شود. هدف از طرح این سؤالات مشخص شدن نوع طبع غالب فرد و بررسی وضعیت تعادل میان طبایع سه گانه او است.
در پی این پرسشها طبیب آیورودا بیمار خود را معاینه می کند. در جریان معاینه بالینی به روش آیورودا توجه به چند نکته اساسی ضروری است.
معاینه نبض
بررسی وضعیت نبض برای تشخیص بیماریها در میان پزشکان مشرق زمین اهمیت و رواج فراوان دارد. پزشکان چین و تبت و سایر درمانگران سنتی بررسی وضعیت نبض بیمار را بسیار مهم و تعیین کننده می دانند. از دیدگاه این پزشکان بررسی نبض بسیار فراتر از شمارش تعداد ضربان آن است. به عقیده این گروه از پزشکان سلامت کلی عملکرد ذهن و جسم هر فرد را می توان با گرفتن نبض وی ارزیابی کرد.
با بررسی نبض می توان وضعیت تعادل میان طبایع هر فرد و سلامتی اعضای گوناگون بدن را ارزیابی کرد و بیماریها را در مراحل بسیار ابتدایی خود که هنوز علامت بالینی واضح ایجاد نکرده اند، تشخیص داد.
با تشخیص برهم خوردن تعادل طبیعی طبایع مختلف بدن در مراحل اولیه می توان پیش از پیدایش بیماری جدی و بروز علایم بالینی آشکار اقدامات پیشگیرانه را به منظور بر قراری مجدد حالت تعادل انجام داد.
برای بررسی نبض در روش طب سنتی هندوستان سه انگشت اشاره، میانی و انگشتری را روی ناحیه مچ دست بیمار قرار می دهند. به منظور بررسی دقیق می بایست نبض هر دو دست را معاینه کرد. معاینه دقیق نبض زمانی امکان پذیر است که فرد در حالتی نزدیک به وضع معمول و عادی خود قرار داشته باشد.
از این رو معاینه نبض پس از فعالیت شدید بدنی یا هنگام قرار گرفتن در شرایط محیطی نا مساعد ارزش تشخیصی ندارد و گمراه کننده خواهد بود.
انگشت اشاره جایگاه تشخیص طبع واتا Vata است. در شرایط غلبه طبع واتا در بدن انگشت اشاره نبض را قوی تر احساس می کند. در این حالت نبض ضعیف و نامنظم و ضربان آن همانند حرکت مار موجی شکل است.
این نوع نبض را نبض ماری می نامند.
انگشت میانی محل لمس نبض مربوط به طبع پیتا Pitta است. اگر طبع پیتا در بدن فردی غالب باشد، نبض وی در زیر انگشت میانی قوی تر لمس خواهد شد.
در طب آیورودا این نوع نبض را نبض فعال و هیجانی مانند جهش قورباغه می شناسند
و از این رو آن را نبض قورباغه می نامند.
اگر ضربان نبض زیر انگشت انگشتری واضح تر لمس شود، علامتی از غلبه طبع کافا Kapha است.
دراین حالت جریان نبض مانند شناور ماندن قو بر سطح آب آرام است
و از این رو این نوع نبض را نبض قو می نامند.
معاینه زبان
زبان اندام چشایی و تکلم است. اندازه، شکل، سطح، حاشیه و رنگ زبان ویژگیهایی است که در معاینه به آن توجه می کنند. رنگ پریدگی زبان می تواند نشانه ای از کم خونی در بدن باشد.
زردی رنگ زبان ممکن است دال بر افزایش میزان تجمع صفرا در کیسه صفرا یا اختلال عملکرد کبد باشد. به طور معمول کبودی رنگ زبان نشانه ی ابتلا به بیماری قلبی است.
نواحی مختلف زبان با اعضای گوناگون بدن ارتباط دارند. از این رو پزشکان آیورودا با مشاهده نواحی آزرده زبان می توانند اندامهای مبتلا را تشخیص دهند.
سفید شدن زبان ناشی از برهم خوردن تعادل طبیعی طبع کافا و تجمع بلغم است. به همین ترتیب سرخی یا زردی رنگ زبان بر اثر طغیان طبع پیتا و سیاه یا قهوه ای شدن آن نیز بر اثر اختلال در تعادل طبع واتا ایجاد می شود.
بار زبان نیز نشانه ای از انباشته شدن سموم مختلف در معده، روده کوچک یا روده بزرگ است. اگر بار زبان در قسمت عقب آن ایجاد شده باشد، بر تجمع سموم در روده بزرگ دلالت می کند و وجود بار زبان در قسمت میانی آن ناشی از انباشته شدن سموم مختلف در معده یا روده کوچک است.
معاینه صورت
بر پایه عقاید پزشکان آیورودا صورت انسان آینه ی ذهن او است. بیماری و ناهنجاریهای بدنی گوناگون به شکل خطوط و چین و چروکهای پوستی نمایان می شوند. به عنوان مثال وجود چروکهای پوستی افقی بر سطح پیشانی نمادی از وجود اضطرابها و نگرانیهای عمیق در وجود انسان است.
پیدایش خط عمودی میان دو ابرو و متمایل به سمت راست حاکی از وجود هیجانات سرکوب شده و فشار بر کبد است. همچنین پیدایش خط عمودی در میان دو ابرو و متمایل به سمت چپ حاکی از تجمع احساسات و هیجانات سرکوب شده در ناحیه طحال است. پف کردن پلک تحتانی نیز نشانه ای از ابتلا به بیمارهای کلیوی است.
پیدایش تغییر رنگ پروانه ای شکل روی سطح بینی یا گونه ها نشانه ای از ناهنجاری در جذب آهن و اسید فولیک در روده ها است.
با معاینه بینی می توان طبع غالب هر فرد را معین کرد. افراد دارای طبع غالب واتا بینی کج و ناراست دارند. از سوی دیگر بینی نوک تیز نیز بر غلبه طبع پیتا دلالت می کند.
معاینه ناخن ها
در طب سنتی هندوستان ناخن را محصول جانبی و ناخواسته در روند تولید استخوان می دانند. هر گاه ناخنهای فردی خشک، ناراست و خشن باشند و به راحتی بشکنند، طبع غالب وی واتا است.
از سویی ناخنهای نرم و صورتی رنگ که به سادگی می شکنند علامتی از غلبه طبع پیتا است. طبع غالب فردی که ناخنهای نرم، قطور، مستحکم و بسیار براق و درخشان داشته باشد، کافا است. پیدایش خطوط طولی بر سطح ناخنها نشانه سوء جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش است.
همچنین پیدایش فرو رفتگیهای عرضی بر سطح ناخن نیز نشانه ای از بیماری یا سوء تغذیه طولانی مدت است. زردی رنگ ناخن علامتی از ابتلا به یرقان است. کبودی ناخنها نیز نشانه ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی است. قرمزی بیش از حد بستر ناخنها نیز حاکی از افزایش تعداد گلبولهای قرمز است.
معاینه لب ها
خشکی و خشونت لبها نشانه کم آبی بدن و برهم خوردن تعادل طبع واتا است. لبهای رنگ پریده علامت بارز کم خونی است. ظهور مکرر لکه های پوستی در حاشیه لبها بر وجود تبخال یا ناهنجاریهای مزمن طبع پیتا دلالت می کند.
سوء جذب در ناحیه روده بزرگ به پیدایش لکه های قهوه ای کم رنگ در ناحیه لبها منتهی می شود. فرد مبتلا به یرقان لبانی زرد و سرانجام بیمار مبتلا به بیماری قلبی لبانی کبود رنگ دارد.
معاینه چشم ها
افراد دارای طبع غالب واتا چشمانی ریز و عصبی و پلکهایی پژمرده با مژه هایی کم تعداد دارند. سفیدی چشم این دسته از افراد تیره رنگ و گویی گل آلود است.
عنبیه و در نتیجه رنگ چشم این انسانها نیز مشکی، قهوه ای تیره یا خاکستری است. افراد پیتایی چشمانی با اندازه متوسط ، تیز بین و درخشان دارند و به نور حساس هستند. مژه های این دسته از افراد کم تعداد و چرب و عنبیه آنان نیز زرد فام یا قرمز رنگ است. چشم افراد دارای طبع غالب کافا بزرگ، زیبا و مرطوب است. این افراد مژه هایی بلند، قطور و چرب دارند. سفیدی چشم در این افراد بسیار سفید و رنگ چشم آنان روشن، آبی یا مشکی است.
پلک زدن مکرر نشانه ای از اضطراب، ترس یا حالتهای عصبی است. افتادگی پلک فوقانی از احساس نا امنی، ترس یا بی اعتمادی حکایت می کند. همه این علایم نشانه غلبه طبع واتا است.
برجسته شدن چشمها نشانه اختلال عملکرد غده تیروئید است. زرد شدن سفیدی چشم بر بیماری کبدی دلالت می کند. کوچک بودن عنبیه بر بیماری مفاصل دلالت دارد و پیدایش حلقه سفید رنگ دورادور عنبیه نشانگر مصرف بیش از اندازه نمک یا مواد قندی است. اگر این حلقه بسیار بزرگ و برجسته و خیلی سفید رنگ باشد ممکن است نشانه ای از ابتلا به آرتروز مفاصل باشد.
منبع : به قلم استاد مایا ماچوه – مربی رسمی یوگا- یوگاتراپیست
مطالب مفید پیشنهادی:
