- عطر و طعم عسل : اگر درپوش عسل مدتی بسته باشد، هنگام باز کردن درپوش، بو و رایحه مطبوع عسل طبیعی را می توانید استشمام کنید امّا از آن جا که عطر و طعم عسل هم مانند رنگ آن، متناسب با گیاهی است که زنبور از آن استفاده کرده؛ لذا معیار مناسبی برای تشخیص کیفیت عسل نیست. متاسفانه در این مورد نیز بعضی تولیدکنندگان در هنگام فرآوری و حرارت دادن عسل، مقداری از موم عسل های معطّری مثل عسل آویشن را در داخل عسل خود می اندازند تا عطر و بوی آن عوض شود.
- قوام عسل: گفته می شود هر قدر عسل مرغوبتر باشد بیشتر کش می آید؛ یعنی اگر یک قاشق عسل را از ارتفاع 20-15 سانتی متری به تدریج خالی کنیم، اگر عسل مرغوبی باشد؛ کاملا کش آمده؛ به صورت یک رشته متصل پایین آمده؛ از هم جدا نمی شود. وقتی هم که این رشته قطع شد؛ عسل، خودش را به طرف بالا می کشد.
همچنین گفته می شود اگر نوک کبریت را کمی به عسل آغشته کرده؛ بعد آن را روی قوطی کبریت بکشیم، در صورت مرغوبیت عسل، کبریت آتش می گیرد؛ ولی اگر عسل، رطوبت زیادی داشته باشد این اتفاق نمی افتد، همچنین اگر عسل را روی روزنامه بریزیم و آن طرف روزنامه خیس شود، نشان دهنده آن است که عسل مورد نظر، عسل مرغوبی نیست.
امـا بـاید تـوجه داشت کـه هر سه مورد فوق الذکر تا حد زیـادی بستگی به میزان رطوبت عسل دارند و بـرخی عسل ها که به طور طبیعی میزان رطوبت بالایی دارند – مثل عسل مناطق شمالی کشور – ممکن است ما را به اشتباه بیاندازند. همچنین درجه حرارت محیط نیز بر قوام عسل تاثیر دارد و هر قدر هوا گرمتر باشد، عسل شل می شود و کمتر کش می آید. بنابراین این روشها نیز برای تشخیص کیفیت عسل قابل اعتماد نیستند.
- سرعت حل شدن عسل در آب: اگر مقداری عسل طبیعی که خلوص بیشتر و رطوبت کمتری دارد را در یک لیوان آب سرد بریزید، می‌بینید که عسل به صورت عمودی وارد لیوان پر از آب شده؛ در ته آن جمع شده کاملا حالت چسبندگی خود را حفظ می‌کند و خیلی سخت و دیر در آب سرد حل می‌شود اما عسلی که از خلوص کمتر و رطوبت بالاتری برخوردار است. سریع در آب حل می‌شود.
- حباب زدن: عقیده بر این است که اگر عسل را در یک ظرف شیشه ای خالی کنید؛ هر قدر میزان حباب بیشتری تولید شود؛ عسل مرغوبتری است. ایـن روش نیز اگر چه بسیار شایع است؛ اما روش مطمینی نیست.
- شکرک زدن عسل:
شایع ترین و در عین حال غلط ترین باور مردم ایران در مورد عسل آن است که هر عسلی شکرک بزند؛ تقلبی است. شاید مهمترین دلیل این باور، اشتراک لفظی میان شکرک زدن عسل و شکرک زدن مربّاست؛ در حالی که این دو اتفاق کاملاً با هم مـتفاوتند. در واقع، آنچه که در بین مردم به شکرک زدن عسل معروف است همان تبلور یا رُست کردن یا سفت شدن عسل است که به واسطه وجود آنزیم دیاستاز و سطح بالای گلوکز در عسل است که نـشان دهـنده «طبیعی بودن عسل» است و نه تقلبی بودن آن. البته رست کردن عسل از نظر ظاهری هم با شکرک زدن مربّا متفاوت است و بلورهای آن بسیار ریزتر و یکنواخت تر است.
ازآنجاکه مصرف کننده های ایرانی عسل مایع و شفاف را می پسندند؛ تولید کنندگان، بعد از استخراج و صاف کردن عسل، آن را تقریباً 30 دقیقه در دمای 60 درجه حرارت می دهند (یا به عبارتی پاستوریزه می کنند) که با این عمل، آنزیم دیاستاز موجود در عسل از بین می رود و عـسـلی شـفاف و روان بـه دست می آید. تا اینجای کار ایراد زیادی به تولیدکننده وارد نیست؛ اما بعضی برای آن که عسل حتی در سرما هم سفت نشود؛ این حرارت را تا 90 درجه افزایش می دهند؛ این عسل فاقد کیفیت است؛ اما در عوض دیگر هیچ گاه سفت نمی شود!!
بنابراین، بـرخلاف تصور عموم که عسل شکرک زده را نمی خرند؛ عسل خوب اگر در شرایط مناسبی مثل کاهش حرارت محیط قرار گیرد؛ باید شکرک بزند. برای باز شدن رست عسل کافیست آن را مدتی درون ظرفی از آب گرم و روی حرارت غیرمستقیم قرار دهید.
- می گویند هنگام خوردن عسل نباید سوزشی درگلو حس شود که این معیار نیز کاملا غیرقابل اعتماد است.
- اگر عـسل خوب را به طرف نور بگیرید باید نور را به طرف چپ بکشد چرا که قند موجود در عسل ازجمله قندهای چپ گراست.
- اگر عسل را به صورت یک خط ممتد روی کاغذ بریزید درکمتر از یک دقیقه باید به شکل دانه های تسبیح شود.
پس عسل طبیعی را چگونه بشناسیم؟
علیرغم مطالب ذکر شده، تنها راه شناخت دقیق عـسل مرغوب، «روش های آزمایشگاهی» است و هـیچ گاه با اقدامات فوق الذّکر، نمی توان به طور کامل اطمینان حاصل نمود که عسل، طبیعی یا تقلّبی است. از آنجا که به طور معمول امکان سنجش عسل با روشهای آزمایشگاهی برای عموم مردم وجود ندارد؛ بنابراین توصیه نهایی ما به مصرف کنندگان عسل این است که:
به جای آنکه دنبال شناخت عسل خالص باشید؛ به دنبال پیدا کردن عسل فروش صادق باشید.
